Spadek można przyjąć lub odrzucić przed notariuszem lub sądem. Oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku u notariusza jest zazwyczaj łatwiejsze dla spadkobiercy niż w postępowaniu sądowym z uwagi na mniejszy formalizm i szybkość procedury. A w przypadku dziedziczenia bardzo ważny jest termin na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku.
Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku, czyli z chwilą śmierci spadkodawcy. Natomiast powołanie do spadku może wynikać z testamentu albo z ustawy. Oznacza to, że spadkodawca może w tzw. akcie ostatniej woli wskazać osoby, którym przekaże spadek (dziedziczenie testamentowe). W braku testamentu, do dziedziczenia zostaną powołane osoby na podstawie przepisów ustawy (dziedziczenie ustawowe). Co ważne, możliwe jest powołanie do części spadku z testamentu, a do innej jego części z ustawy (np. spadkobierca w testamencie zapisuje wybranej osobie tylko określone składniki swojego majątku). Ponieważ spadkobiercy nie mają obowiązku przyjmowania spadku, mogą go odrzucić. Wówczas traci się wszelkie prawa do spadku ale i związane z nim zobowiązania. Odrzucenie spadku jest więc rozwiązaniem dedykowanym zwłaszcza dla tych spadkobierców, którzy obawiają się, że wartość długów spadkowych przewyższa wartość korzyści płynących ze spadku.
Osoby, które chcą przyjąć spadek, mogą go przyjąć w całości, bez ograniczenia za długi (przyjęcie wprost), albo z dobrodziejstwem inwentarza. W tym drugim przypadku odpowiedzialność za długi ograniczona jest tylko do wysokości odziedziczonego spadku. Co to oznacza w praktyce? Jeśli przyjąłeś w spadku z dobrodziejstwem inwentarza samochód warty 20 000 zł, a po śmierci spadkodawcy jego wierzyciele zażądają od Ciebie spłaty jego długu w wysokości 25 000 zł, wówczas będziesz zobligowany do spłaty tylko ww. 20 000 zł.
Na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Nie zawsze będzie to więc dzień śmierci spadkodawcy, bo np. o istnieniu testamentu, w którym powołano nas do spadku, możemy dowiedzieć się nawet wiele lat później. Ciężar dowodowy w kwestii dochowania, lub nie, terminu spoczywa na tym, kto wywodzić z tego będzie interes prawny – a więc najczęściej na spadkobiercy oraz współspadkobiercach. W razie niedochowania ww. sześciomiesięcznego terminu na złożenie oświadczenia, uznaje się, że spadkobierca przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. W sytuacji, gdy przed upływem tego terminu spadkobierca zmarł nie zdążywszy złożyć oświadczenia, mogą je złożyć jego spadkobiercy.
Zgodnie z art. 640 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, oświadczenie o przyjęcie spadku (z dobrodziejstwem inwentarza lub proste), jak również oświadczenie o odrzuceniu spadku, może zostać złożone przed sądem lub notariuszem. U notariusza można również odrzucić (przyjąć) spadek w imieniu osoby małoletniej (oczywiście wniosek o przyjęcie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego można też złożyć w sądzie). Jakie dokumenty (informacje) są niezbędne dla notariusza do odebrania oświadczenia o odrzuceniu spadku (lub o przyjęciu)?
Osoba, która odrzuciła spadek zostaje wyłączona od dziedziczenia, tak jakby nie dożyła otwarcia spadku. W przypadku dziedziczenia ustawowego, generalnie spadek dziedziczyć będą zstępni (dzieci, wnuki) odrzucającego spadek. Ale mogą również ulec zwiększeniu udziały w spadku przynależne pozostałym spadkobiercom, albo do dziedziczenia zostaną powołane osoby, którym prawo powołania do spadku przysługiwało w dalszej kolejności. Jeśli w wyniku odrzucenia spadku do dziedziczenia zostaną powołani małoletni, w ich imieniu spadek (również u notariusza) muszą odrzucić ich rodzice lub inni przedstawiciele ustawowi.
Od oświadczenia o odrzuceniu spadku należy odróżnić umowę zrzeczenia się dziedziczenia. Spadkobierca ustawowy może bowiem zawrzeć z przyszłym spadkodawcą, jeszcze za jego życia, umowę, w której zrzeknie się swojego dziedziczenia. Umowa taka powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego.
Choć przepisy stanowiące o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, w sytuacji niezłożenia w 6-miesięcznym terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku, mają chronić spadkobierców przed przyjmowaniem na siebie, zwłaszcza nieświadomie, długów spadkobiercy, to jednak należy mieć na uwadze, że wierzyciele i tak mogą zwrócić się do spadkobiercy o spłatę całości zobowiązań zmarłego, nawet jeśli te przewyższają wartość pozostawionych aktywów masy spadkowej. By uwolnić się od tych działań wierzycieli, spadkobierca będzie zmuszony sporządzić wykaz lub spis inwentarza, i w nim wykazać pozostałe po zmarłym zobowiązania, przysługujące wierzytelności i majątek, bo dopiero wartość ustalona tym spisem usankcjonuje wartość dobrodziejstwa inwentarza, do której mogą swoje roszczenia zgłaszać wierzyciele. Dlatego warto jednak dochować terminu na odrzucenie spadku, jeśli chcemy takich problemów uniknąć. Czasem dla niektórych spadkobierców istotne będzie złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku wprost – bez ograniczeń. Tak może być np. w przypadku chęci przejęcia i kontynuowania działalności zmarłego spadkodawcy, bez odżegnywania się od obowiązku spłaty jakichkolwiek zobowiązań, co mogłoby negatywnie wpłynąć na wizerunek firmy, na dobre imię zmarłego. Nasza kancelaria notarialna w Sosnowcu już od ponad 60 lat odbiera oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Oferujemy w tym zakresie ogromną wiedzę i doświadczenie.
Umów się na wizytę za pomocą formularza, lub
skontaktuj się telefonicznie.
Notariusz Grzegorz Bańdo
Notariusz Jan Bańdo
