Gdy spadkobierców jest kilku, spadek należy do nich wspólnie. Zniesieniu tej współwłasności i rozdzieleniu majątku spadkowego służy dział spadku. Można go przeprowadzić u notariusza, a gdy do spadku należy nieruchomość – trzeba.
Dział spadku to proces podziału majątku między spadkobierców, który może nastąpić na mocy umowy (w przypadku zgodności stron) lub orzeczenia sądu. Spadkobiercy mogą więc dokonać działu spadku na mocy umowy zawartej między wszystkimi uprawnionymi do spadku. Każdemu ze spadkobierców przysługuje też prawo samodzielnego wystąpienia do sądu z żądaniem działu spadku.
Jeśli do spadku należy nieruchomość (i/lub spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego), umowa o dział spadku powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Gdy przedmiotem działu jest przedsiębiorstwo, umowa powinna zostać zawarta w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. W tym drugim przypadku dział spadku obejmuje to przedsiębiorstwo z uwzględnieniem potrzeby zapewnienia kontynuacji prowadzonej z jego wykorzystaniem działalności gospodarczej, chyba że spadkobiercy oraz małżonek spadkodawcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie, nie osiągnęli porozumienia co do kontynuacji tej działalności. Gdy w skład przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość, albo przedsiębiorstwo jest objęte zarządem sukcesyjnym, umowa o dział spadku wymaga formy aktu notarialnego.
Dział spadku przeprowadzany przed sądem powinien obejmować cały spadek, a tylko z ważnych powodów może ograniczać się do części spadku. W przypadku umowy o dział spadku u notariusza nie ma takich ograniczeń i spadkobiercy mogą swobodnie dokonywać działu spadku także w części, bez konieczności wykazywania ważnych powodów.
W skład masy spadkowej mogą wchodzić różne przedmioty, nieruchomości, przedsiębiorstwo, a także prawa. Nie zawsze więc możliwy jest zwykły podział fizyczny spadku. Nie zawsze spadkobiercy będą też w stanie osiągnąć porozumienie co do zarządzania spadkiem, albo nie będą mogli na równi partycypować w utrzymaniu majątku pozostawionym przez spadkodawcę. Wówczas najlepszym rozwiązaniem będzie przyznanie całości praw do spadku, lub do poszczególnych jego składników (np. umowa o dział spadku samochodu, albo umowa o dział spadku nieruchomości) jednemu lub kilku spadkobiercom. W zamian oddający swoje udziały spadkowe mogą żądać finansowej rekompensaty. Ale możliwa jest również umowa o dział spadku bez spłat i dopłat. Wszystko zależy od sytuacji rodzinnej, majątkowej, zobowiązaniowej spadkobierców. Możliwe są następujące sposoby dzielenia spadku:
Do sporządzenia umowy o dział spadku u notariusza niezbędne będą:
-> w przypadku pojazdu: dowód rejestracyjny,
-> w przypadku nieruchomości: wypis z rejestru lokali, wypis z kartoteki budynków, z rejestru gruntów;
-> w przypadku spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu: odpowiednie zaświadczenie ze spółdzielni mieszkaniowej.
Rolą doświadczonego notariusza przy umowie o dział spadku jest zagwarantowanie zgodności postanowień umowy z przepisami prawa, szczególnie w przypadku gdy w skład dzielonego spadku wchodzą nieruchomości oraz przedsiębiorstwa. Ważna jest również eliminacja w jak największym stopniu ryzyka ewentualnych przyszłych sporów między spadkobiercami na tle umowy. Co najważniejsze, umowa o dział spadku u notariusza umożliwia sprawny i szybki podział majątku, co często pozwala uniknąć długotrwałych postępowań sądowych.