Spadkobierca ustawowy może zawrzeć z przyszłym spadkodawcą umowę, w której zrzeknie się swojego dziedziczenia. Umowa taka uwalnia od wszelkich przyszłych długów spadkodawcy. Umowa zrzeczenia się dziedziczenia powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego.
Choć generalnie wszelkie umowy o spadek po osobie jeszcze żyjącej uznaje się za nieważne, spadkobierca dziedziczący z ustawy (nie z testamentu) może zawrzeć taką umowę z przyszłym spadkodawcą i zrzec się dziedziczenia po nim. Zrzeczenie się dziedziczenia może zostać ograniczone do zrzeczenia się tylko prawa do zachowku (w całości lub w części). Jak orzekł Sąd Najwyższy w postanowieniu z 21 kwietnia 2004 r., dopuszczalne jest również ograniczenie zrzeczenia się dziedziczenia do ułamkowej części spadku, mającego przypaść zrzekającemu na podstawie dziedziczenia ustawowego. Niedopuszczalne jest jednak zrzeczenie się dziedziczenia konkretnych składników spadku, w tym praw (sygn. akt III CK 353/02).
Jeśli zrzekający się czyni to na rzecz innej osoby, to uważa się, że zrzeczenia dokonał pod warunkiem, że to ta właśnie osoba będzie dziedziczyć spadek. W braku odmiennej umowy, skutki zrzeczenia obejmują również zstępnych zrzekającego (np. dzieci, wnuki). Wszyscy oni zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku, czyli osoby te zostaną wyłączone od dziedziczenia ustawowego po potencjalnym spadkodawcy. Możliwe jest jednak zastrzeżenie w umowie o zrzeczenie się dziedziczenia, że jego skutki obejmą tylko osobę zrzekającego się.
Zrzekający może uchylić się od skutków zrzeczenia dziedziczenia, zawierając w tej sprawie kolejną umowę z osobą, po której miał dziedziczyć. Również dla tej umowy przepisy przewidują formę aktu notarialnego. Warto pamiętać, że osoby, które zostały objęte zrzeczeniem, mogą mimo to dziedziczyć na mocy testamentu.
Od umowy zrzeczenia się dziedziczenia należy odróżnić oświadczenie o odrzuceniu spadku. Ta pierwsza może być zawarta za życia spadkodawcy i tylko przez spadkobiercę ustawowego. Oświadczenie o odrzuceniu spadku spadkodawca ustawowy może złożyć dopiero po śmierci spadkodawcy.
Czy istnieje jakiś wzór umowy zrzeczenia się dziedziczenia? Tak, istnieją essentiala negotii tego typu czynności prawnej, stąd można określić, co powinna zawierać taka umowa:
Warto pamiętać, że zgodnie z polskim prawem taka umowa zrzeczenia się dziedziczenia powinna być zawarta w formie aktu notarialnego (art. 1048 Kodeksu cywilnego). Oznacza to, że jej sporządzenie i podpisanie musi odbyć się przed notariuszem. Do zawarcia nie są wymagane żadne szczególne dokumenty, poza dowodami osobistymi, którymi stawający muszą legitymować się na potwierdzenie swojej tożsamości.
Po zrzeczeniu się dziedziczenia nie ma możliwości, aby zrzekający odpowiadał za jakiekolwiek długi spadkodawcy. Dotyczy do również zstępnych zrzekającego. Mówi o tym art. 1049 § 2 K.c. Zrzekający się (oraz jego zstępni) traktowany jest tak, jakby nie dożył otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy). W praktyce oznacza to, że nie nabywa żadnych praw ani obowiązków związanych ze spadkiem – w tym również nie dziedziczy długów. Długi przejdą na innych spadkobierców, którzy nie zawarli takiej umowy i przyjęli spadek.
Koszt umowy zrzeczenia się dziedziczenia wynosi 200 + VAT oraz koszty wypisów aktu.